Πρόληψη της καθυστέρησης της ανάπτυξης του σώματος από έλλειψη ψευδαργύρου

Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης, Ιατρός,Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Φλάμπουρο Λουτρακίου, 20300, Τ. 27440 23768, 6944280764  www.gelis.gr   www.pharmagel.gr   pharmage@otenet.gr ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Συμπληρωματική Ιατρική, Κλινική Φαρμακολογία, Ιατρική Διατροφολογία

Αικατερίνη Γκέλη  Ιατρός,  Ακτινοδιαγνώστρια  με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Ιατρική Διατροφολογία, Ακτινοδιαγνωστική και  Υπερηχογραφική Διαγνωστική Περιβαλλοντική Ιατρική,  Συμπληρωματική Ιατρική Διεύθυνση Ιατρείου: Παπαληγούρα 16, Άσσος  Κορινθίας, Τηλ. 2741087758, 6944644820  email:kgkeli@hotmail.com

Η ανακοπή της ανάπτυξης είναι το κύριο σύμπτωμα της έλλειψης ψευδαργύρου. Τα παιδιά με ήπια έλλειψη ψευδαργύρου εκδηλώνουν καθυστέρηση στη σωματική τους ανάπτυξη. Τα αποτελέσματα της ήπιας και της σοβαρής έλλειψης ψευδαργύρου είναι ολοφάνερα στις υπό ανάπτυξη χώρες. 

Τα παιδιά αυτών των χωρών είτε στερούνται τροφών που περιέχουν ψευδάργυρο ή τρέφονται αποκλειστικά με δημητριακά, που περιέχουν φυτικό οξύ, που παρεμποδίζει την απορρόφηση του ψευδαργύρου.

Οι μέσες συγκεντρώσεις του ψευδαργύρου στον ορό είναι ένας χρήσιμος δείκτης της επιτυχούς απελευθέρωσης και απορρόφησης των συμπληρωμάτων διατροφής ψευδαργύρου στα παιδιά [1].

Δεν είναι γνωστός ο μηχανισμός με τον οποίο η έλλειψη ψευδαργύρου ανακόπτει  τη σωματική αύξηση και ανάπτυξη.. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες έρευνες η διαθεσιμότητα του ψευδαργύρου επηρεάζει τα συστήματα κυτταρικής σηματοδότησης που συντονίζουν την απόκριση της ορμόνης που ρυθμίζει την ανάπτυξη και τον ινσουλινοειδή παράγοντα ανάπτυξης -1,[ insulin-like growth factor-1 (IGF-1)] [2].

Πρόληψη της καθυστέρησης της νευρολογικής και συμπεριφορικής ανάπτυξης των παιδιών

Ο ψευδάργυρος είναι απαραίτητος για το σχηματισμό και τη μετανάστευση των νευρώνων μαζί με τις νευρωνικές συνάψεις. Η έλλειψη του ψευδαργύρου θα μπορεύσε να παρέμβει στο σχηματισμό των νευρωνικών οδών και τη νευρική μρεταβίβαση, επηρεάζοντας τη συμπεριφορά (π.χ. προσοχή, δραστηριότητα, δεσμεύσεις, ιδιοσυγκρασία) και την ανάπτυξη (π.χ. οι αδρές και οι λεπτές κινητικές επιδεξιότητες, κοινωνικές δεξιότητες).

Η συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου στα βρέφη και τα παιδιά, που βρίσκονται σε περιοχές του πλανήτη με χαμηλό ή μέσο οικονομικό εισόδημα είναι μια πιθανή στρατηγική βελτίωσης της ψυχικής και κινητικής ανάπτυξης  τους. [3]

Τα χαμηλά επίπεδα ψευδαργύρου των μητέρων έχει σχετιστεί με ελάττωση της ικανότητας προσοχής των παιδιών και πτωχότερη κινητική λειτουργία κατά τον έκτο μήνα της ζωής.

Η συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου στις μητέρες έχει σχετιστεί με βελτίωση της κινητικής ανάπτυξης των ελλειποβαρών βρεφών, εντονότερη σωματική και λειτουργική δραστηριότητα των παιδιών και των νηπίων [4].

 Λαμβάνοντας υπόψη τα πιθανά οφέλη της συμπληρωματικής χορήγησης ψευδαργύρου  για τον περιορισμό του κινδύνου πρόωρου τοκετού, την πιθανή θετική επίπτωση της συμπληρωματικής χορήγησης ψευδαργύρου στο βάρος των νεογνών κατά τη γέννηση  μεταξύ των υποσιτιζόμενων γυναικών  και της απουσίας παρενεργειών, ο ψευδάργυρος θα πρέπει να περιλαμβάνεται στα συμπληρώματα των εγκύων, που θα πρέπει να παίρνουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης σε πληθυσμούς που βρίσκονται σε κίνδυνο να εκδηλώσουν έλλειψη ψευδαργύρου [5].

Η συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου σε παιδιά της σχολικής ηλικίας μαζί με άλλα μικροστοιχεία  σχετίζεται με βελτίωση της νευροψυχολογικής λειτουργίας (π.χ. προσοχή) [6].

Παρά τούτο η ανάλυση 13 κλινικών εργασιών επί της συμπληρωματικής χορήγησης ψευδαργύρου σε βρέφη και παιδιά δεν απέδειξε ότι η συμπληρωματική χορήγηση βελτιώνει την ψυχική και κινητική ανάπτυξη [7]. 

Πρόληψη των επιπλοκών της εγκυμοσύνης από έλλειψη ψευδαργύρου

Έχει υπολογιστεί ότι το 82% των εγκύων γυναικών παγκοσμίως προσλαμβάνουν ανεπαρκείς ποσότητες ψευδαργύρου με τις τροφές.. Η έλλειψη ψευδαργύρου έχει σχετιστεί με διάφορες επιπλοκές της εγκυμοσύνης όπως το χαμηλό βάρος των νεογνών,, ο πρόωρος τοκετός,, επιπλοκές του τοκετού και συγγενείς ανωμαλίες των νεογνών [8].

Παρατηρήσεις που έχουν γίνει σε διάφορους πληθυσμούς έδειξαν ότι η έλλειψη ψευδαργύρου στη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να δημιουργήσει επιπλοκές στην εγκυμοσύνη και στο έμβρυο. Στις μελέτες που έχουν γίνει έχει βρεθεί ότι οι έγκυες που πήραν συμπληρωματικά ψευδάργυρο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είχαν κατά 14% λιγότερους πρόωρους τοκετούς [9].

Στις περισσότερες μελέτες δεν βρέθηκε να έχει σοβαρό αντίκτυπο η συμπληρωματική λήψη ψευδαργύρου στο σωματικό βάρος των νεογνών. Παρά τούτο σε μια υποομάδα μελετών που έγιναν σε ελλειποβαρείς γυναίκες ή σε γυναίκες με έλλειψη ψευδαργύρου βρέθηκε ότι μπορεί να υπάρχει ένα θετικό αποτέλεσμα της συμπληρωματικής χορήγησης ψευδαργύρου σ΄αυτές τις γυναίκες [10].

Τα αποτελέσματα της συμπληρωματικής χορήγησης ψευδαργύρου επί των λοιπών καταστάσεων της εγκυμοσύνης ήσαν ασταθή, ενώ ο αριθμός των διαθέσιμων μελετών ήταν μικρός. Όσον αφορά την επίπτωση που ασκεί η συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου στη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης  για την  μετά τον τοκετό σωματική ανάπτυξη του παιδιού και των κίνδυνο εμφάνισης λοιμώξεων τα αποτελέσματα ποικίλουν και προέρχονται από λίγες διαθέσιμες  μελέτες.

Για να εξαχθούν τελικά συμπεράσματα χρειάζεται να γίνουν περισσότερες μελέτες, ιδιαίτερα για το δεύτερο ήμισυ της βρεφικής και παιδικής ηλικίας.

Οι έρευνες έδειξαν επίσης ότι η συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου στις μητέρες δεν  επηρέασε τα επίπεδα του σιδήρου κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες για άλλες πιθανές παρενέργειες της συμπληρωματικής χορήγησης ψευδαργύρου και ιδιαίτερα για το τροποποιητικό αποτέλεσμα των προϋπαρχόντων επιπέδων του μητρικού ψευδαργύρου.

Έχοντας υπόψη τα πιθανά οφέλη της συμπληρωματικής χορήγησης ψευδαργύρου στην πρόληψη του πρόωρου τοκετού, στο σωματικό βάρος του νεογνού μεταξύ των υποσιτιζόμενων μητέρων και την απουσία παρενεργειών από τη συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου, θα πρέπει και ο ψευδάργυρος να περιληφθεί στα συμπληρώματα διατροφής της εγκύου, που χορηγούνται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης σε πληθυσμούς που βρίσκονται σε κίνδυνο πρόκλησης έλλειψης ψευδαργύρου [10]. 

Πρόληψη διαταραχών του ανοσοποιητικού συστήματος από έλλειψη ψευδαργύρου

Υπάρχουν ουσιαστικές αποδείξεις που υποστηρίζουν το σημαντικό ρόλο του ψευδαργύρου στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι επαρκείς συγκεντρώσεις ψευδαργύρου στο ανθρώπινο σώμα είναι απαραίτητες για τη διαίρεση των Τ λεμφοκυττάρων, την ωρίμανση και τη διαφοροποίησή τους, τη λεμφοκυτταρική απόκριση στα μιτογόνα, τον προγραμματισμένο θάνατο των κυττάρων λεμφοειδούς και μυελοειδούς προέλευσης, τη γονιδιακή μεταγραφή,  και τη λειτουργία των βιομεμβρανών [11].

Τα λεμφοκύτταρα είναι ένας από τους κυτταρικούς τύπους που ενεργοποιούνται από τον ψευδάργυρο.  Ο ψευδάργυρος είναι το δομικό στοιχείο μιας ευρείας ποικιλίας πρωτεϊνών, νευροπεπτιδίων, ορμονών.  Τα γνωστότερα ψευδαργυροεξαρτώμενα ορμόνες/ένζυμα είναι ο χαλκός (Cu), το ένζυμο  Zn υπεροξειδάση δεσμουτάση  (ένα ένζυμο του αντιοξειδωτικού συστήματος άμυνας) και η θυμουλίνη, η οποία είναι απαραίτητη για τη δημιουργία των Τ-λεμφοκυττάρων [11].

Τόσο στα ζώα, όσο και στους ανθρώπους η έλλειψη του ψευδαργύρου προκαλεί μια έντονη και γρήγορη ατροφία του θύμου αδένα, διαταραχή της κυτταρικής δερματικής ευαισθησίας και λεμφοπενία.

Οι πρωτοπαθείς και δευτεροπαθείς αντιδράσεις των αντισωμάτων περιορίζονται, όταν υπάρχει έλλειψη του ψευδαργύρου και ιδιαίτερα για εκείνα τα αντιγόνα που χρειάζονται τη βοήθεια των Τ λεμφοκυττάρων, όπως εκείνα στα ετερόλογα ερυθρά αιμοσφαίρια.

Επί ελλείψεως ψευδαργύρου περιορίζονται επίσης οι αποκρίσεις των αντισωμάτων και η δημιουργία σπληνικών κυτταροτοξικών Τ λεμφοκυττάρων μετά από ανοσοποίηση.

Ο ψευδάργυρος μεταξύ των άλλων ανακόπτει την παραγωγή του παράγοντα νέκρωσης όγκου-a [tumor necrosis factor-a, (TNF-a)], ο οποίος  συμμετέχει στην παθοφυσιολογία της καχεξίας και απίσχνασης στο AIDS [11].

Η επαρκής πρόσληψη ψευδαργύρου είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της ακεραιότητας του ανοσοποιητικού συστήματος και ιδιαίτερα της ανάπτυξης και λειτουργίας της έμφυτης και επίκτητης ανοσίας. Στα άτομα με έλλειψη ψευδαργύρου υπάρχει τροποποίηση της αντίστασής τους στις λοιμώξεις. [12] .

Οι λοιμώξεις ελαττώνουν τον ενδοκυττάριο ψευδάργυρο , ο οποίος με τη σειρά του θέτει σε κίνδυνο τη δράση των δενδριτικών κυττάρων, τα οποία είναι  σημαντικές γέφυρες επικοινωνίας για την ανοσία [12]. 

Πρόληψη της αυξημένης προδιάθεσης των παιδιών στις λοιμώδεις νόσους

Διάρροια: κάθε χρόνο πεθαίνουν στις υπό ανάπτυξη χώρες περί τα 1.8 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών. η προδιάθεση των παιδιών στη λοιμώδη διάρροια επιδεινώνεται από την έλλειψη ψευδαργύρου. η επιμένουσα διάρροια συμβάλλει στην έλλειψη ψευδαργύρου και τον υποσιτισμό των παιδιών.οι έρευνες έχουν αποδείξει ότι η έλλειψη ψευδαργύρου ενισχύει τα αποτελέσματα των τοξινών που παράγονται από το βακτηρίδιο που προκαλεί διάρροια, escherichia coli [13].

Η συμπληρωμαστική  χορήγηση ψευδαργύρου σε συνδυασμό με την ενυδάτωση από το στόμα περιορίζει σημαντικά τη διάρκεια και σοβαρότητα της οξείας και επίμονης διάρροιας στην παιδική ηλικία, αυξάνοντας τον αριθμό των παιδιών που επιβιώνουν.

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας και το  United Nations Children's Fund συνιστά τη συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου, ως μέρος της θεραπείας των διαρροϊκών νόσων των μικρών παιδιών [14].

Πνευμονία: Η συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου μπορεί να περιορίσει τη συχνότητα των λοιμώξεων του κατώτερου αναπνευστικού, όπως η πνευμονία. Παρά τούτο δεν έχει ξεκαθαριστεί αν η συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου σε συνδυασμό με τη χορήγηση αντιβιοτικού είναι αποτελεσματική στη θεραπεία της πνευμονίας [15].

Ελονοσία: Δεν είναι ακόμη ξεκαθαρισμένο αν η συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου θα μπορούσε να προλάβει ή να θεραπεύσει την ελονοσία, που είναι ενδημική στις τροπικές χώρες της Αφρικής και της Ασίας [16]. 

Πρόληψη της διαταραχής της ομοιοστασίας του ψευδαργύρου στα ηλικιωμένα άτομα.

Εδώ και 50 χρόνια είναι γνωστό ότι ο ψευδάργυρος είναι ένα ανοσορρυθμιστικό απαραίτητο ιχνοστοιχείο. Συνεπώς η έλλειψη ψευδαργύρου βάζει σε κίνδυνο τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως αυτή μπορεί να εκδηλωθεί στα ηλικιωμένα άτομα.

Στην Τρίτη ηλικία η ήπια έλλειψη ψευδαργύρου είναι μια συνηθισμένη κατάσταση, που αποδεικνύεται με την ελάττωση των συγκεντρώσεων του ψευδαργύρου στο πλάσμα του αίματος.

Η ελάττωση του ψευδαργύρου οδηγεί σε απορρύθμιση κυρίως της προσαρμοστικής ανοσίας, που μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγής των προφλεγμονωδών κυτταροκινών, η οποία εγκαθιστά μια κατάσταση, που λέγεται φλεγμονο-γήρανση [inflamm-aging] [17]. 

Η ενεργοποίηση των Τ λεμφοκυττάρων καθώς και η  πόλωση των Τ βοηθητικών  (Th) κυττάρων σε διάφορους υποπληθυσμούς  (Th1, Th2, Th17, ρυθμιστικά Τα κύτταρα  (Treg)) επηρεάζεται έντονα από την ομοιοστασία του ψευδαργύρου.  Στα ηλικιωμένα άτομα παρατηρείται μια απόκλιση της ισορροπίας των Τh κυττάρων προς τα  Th2  λεμφοκύτταρα, επιδεικνύεται μια μη ειδική προενεργοποίηση των Τ λεμφοκυττάρων καθώς και μια ελάττωση της απόκρισης προς τους εμβολιασμούς.

Επιπλέον, μια διαταραχή της λειτουργίας των κυττάρων της έμφυτης ανοσίας είναι ενδεικτική ότι η  έλλειψη  του ψευδαργύρου επικρατεί στα ηλικιωμένα άτομα, πράγμα που συμβάλλει στη δημιουργία της ανοσογήρανσης [immunosenescence] [18].

Τα αποτελέσματα της συμπληρωματικής χορήγησης ψευδαργύρου στα ηλικιωμένα άτομα είναι ανάμεικτα. Μερικές απόψεις της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος των ηλικιωμένων φαίνεται ότι βελτιώνονται με τη συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου, ενώ άλλοι ερευνητές δεν συμφωνούν με αυτή την άποψη, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν πληρέστερες έρευνες [18]. 

Πρόληψη δερματικών διαταραχών από έλλειψη ψευδαργύρου

Οι κλινικές εμπειρίες από τη χρησιμοποίηση του ψευδαργύρου στη θεραπεία της ακμής, της αλωπεκίας και στις καταστάσεις με έλλειψη ψευδαργύρου έχουν συσσωρεύσει πλήθος αποδείξεων για τις αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες του ψευδαργύρου

Στις δερματικές φλεγμονές παράγονται μεγάλες ποσότητες  νιτρικού οξειδίου [nitric oxide (NO)]. Η παραγωγή αυτή επιτελείται μέσω της εγκατάστασης της προκλητή συνθάση νιτρικού οξειδίου [Inducible nitric oxide synthase (iNOS)] υπό την επίδραση προφλεγμονωδών κυτταροκινών. Επακόλουθο αυτής της δραστηριότητας είναι η πρόκληση ιστικών βλαβών στο δέρμα, όπως τούτο συμβαίνει και στα λοιπά όργανα του σώματος.

Ο ψευδάργυρος μπορεί να δράσει ανασταλτικά στις φλεγμονές του δέρματος ,πιθανόν διότι τα ιόντα του ψευδαργύρου  δρουν κατασταλτικά κατά του παραγόμενου από τις κυτταροκίνες ΝΟ στα κερατινοκύτταρα. Έτσι μερικώς τουλάχιστον μπορεί να ερμηνευτεί η αντιφλεγμονώδης δράση του ψευδαργύρου στις δερματικές διαταραχές [19].

Ενώ δεν είναι ακριβώς γνωστοί οι μηχανισμοί της αντιφλεγμονώδους δράσης του ψευδαργύρου, ο ψευδάργυρος προάγει την υγεία του δέρματος, πιθανόν μέσω της μεταφοράς της βιταμίνης Α στο δέρμα και ρυθμίζοντας την ορμονική ισορροπία του δέρματος.

Επίσης έχει βρεθεί ότι ο ψευδάργυρος διευκολύνει την απόπτωση, δηλαδή τον προγραμματισμένο θάνατο των κυττάρων του δέρματος. Η λειτουργία αυτή του ψευδαργύρου αποτελεί μέρος της αυτοανανέωσης του δέρματος. Σε περίπτωση που καθυστερήσει η απόπτωση, όπως στην περίπτωση της έλλειψης ψευδαργύρου, τα κύτταρα του δέρματος συγκολλούνται, αντί να πεθάνουν και να αποπέσουν, όπως θα έπρεπε να κάνουν. Αυτή η συγκόλληση των δερματικών κυττάρων προκαλεί απόφραξη των πόρων του δέρματος.

Καρκίνος του ήπατος και έλλειψη ψευδαργύρου

Η εξάπλωση του καρκίνου του ήπατος [ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα] αυξάνει παγκοσμίως. Το 75% των πασχόντων καταλήγει στο μοιραίο μέσα σε ένα χρόνο. Οι παράγοντες που ευθύνονται για την έναρξη και εξέλιξη του ηπατοκυτταρικού καρκινώματος παραμένουν άγνωστοι και οι ειδικοί κάνουν μόνο εικασίες για τη δημιουργία αυτού του καρκίνου.

Γιαυτό καταβάλλονται τεράστιες προσπάθειες επινόησης αποτελεσματικής θεραπείας και ανεύρεσης βιοχημικών σηματοδοτών για την έγκαιρη διάγνωσή του.

Είναι πλέον εξακριβωμένο ότι οι όλοι οι  ηπατοκυτταρικοί καρκίνοι έχουν σημαντικά χαμηλές συγκεντρώσεις ψευδαργύρου σε σύγκριση με τα φυσιολογικά ήπατα. Παρά τούτο αυτή η σχέση έχει αγνοηθεί πλήρως από τη σύγχρονη κλινική και ερευνητική ιατρική κοινότητα [20]. 

Καρκίνος του προστάτη και ψευδάργυρος

Οι γενετικοί και μοριακοί μηχανισμοί που ευθύνονται και σχετίζονται με την ανάπτυξη και την εξέλιξη του καρκίνου του προστάτη δεν έχουν ακόμη πλήρως εντοπιστεί.

Ο καρκίνος του προστάτη αναπτύσσεται κυρίως στην περιφέρεια του αδένα.

Η φυσιολογική περιφερική ζώνη του αδενικού επιθηλίου  έχει τη μοναδική λειτουργία να συσσωρεύει μεγάλες συγκεντρώσεις ψευδαργύρου.

Αντιθέτως η ικανότητα συγκέντρωσης ψευδαργύρου έχει χαθεί από τα κακοήθη προστατικά κύτταρα. Η απώλεια της ικανότητας των νεοπλασματικών επιθηλιακών κυττάρων  να συσσωρεύουν ψευδάργυρο είναι ένας  σταθερός παράγοντας  στην ανάπτυξη της κακοήθειας  και οφείλεται στη μείωση της δραστηριότητας του μεταφορέα του ψευδαργύρου ZIP1.

Το γεγονός ότι οι σειρές των κακοήθων κυττάρων εκφράζουν τον hZIP1 δείχνει ότι η ελάττωση της ρύθμισης στους αδενοκαρκινικούς αδένες οφείλεται πιθανόν σε in situ γονιδιακή σιγή. Αυτές οι παρατηρήσεις σχετιζόμενες με το γεγονός της μη συγκέντρωσης του ψευδαργύρου στα καρκινικά κύτταρα του προστάτη οδηγούν  στην ευλογοφανή  πρόταση ότι η  ελάττωση της ρύθμισης του [down regulation] του  hZIP1είναι ένα κρίσιμο πρώιμο συμβάν για την ανάπτυξη του καρκίνου του προστάτη [21].

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1. Brown KH1, Peerson JM, Rivera J, Allen LH. Effect of supplemental zinc on the growth and serum zinc concentrations of prepubertal children: a meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Clin Nutr. 2002 Jun;75(6):1062-71.

2. MacDonald RS. The role of zinc in growth and cell proliferation. J Nutr. 2000 May;130(5S Suppl):1500S-8S.

3. Gogia S1, Sachdev HS. Zinc supplementation for mental and motor development in children. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Dec 12;12:CD007991. doi: 10.1002/14651858.CD007991.pub2.

4. Caulfield LE1, Zavaleta N, Shankar AH, Merialdi M. Potential contribution of maternal zinc supplementation during pregnancy to maternal and child survival. Am J Clin Nutr. 1998 Aug;68(2 Suppl):499S-508S.

5. Hess SY1, King JC. Effects of maternal zinc supplementation on pregnancy and lactation outcomes. Food Nutr Bull. 2009 Mar;30(1 Suppl):S60-78.

6. SandsteadHH¹, PenlandJG, AlcockNW, DayalHH, ChenXC, LiJS, ZhaoF, YangJJ. Effects of repletion with zinc and other micronutrients on neuropsychologic performance and growth of Chinese children. AmJClinNutr. 1998 Aug;68(2 Suppl):470S-475S.

7. Gogia S1, Sachdev HS. Zinc supplementation for mental and motor development in children. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Dec 12;12:CD007991. doi: 10.1002/14651858.CD007991.pub2.

8. Shah D, Sachdev HP. Zinc deficiency in pregnancy and fetal outcome. Nutr Rev. 2006;64(1):15-30.  (PubMed).

9. Mori R, Ota E, Middleton P, et al. (2012) Zinc supplementation for improving pregnancy and infant outcome. Cochrane Database Syst Rev. 2012;7:CD000230.  (PubMed)

10. Hess SY¹, King JC. Effects of maternal zinc supplementation on pregnancy and lactation outcomes. FoodNutrBull. 2009 Mar;30(1 Suppl):S60-78.

11. Baum MK¹, Shor-Posner G, Campa A. Zinc status in human immunodeficiency virus infection. J Nutr. 2000 May;130(5S Suppl):1421S-3S.

12. Shankar AH1, Prasad AS. Zinc and immune function: the biological basis of altered resistance to infection. Am J Clin Nutr. 1998 Aug;68(2 Suppl):447S-463S.

12. Shankar AH1, Prasad AS. Zinc and immune function: the biological basis of altered resistance to infection. Am J Clin Nutr. 1998 Aug;68(2 Suppl):447S-463S.

13. Wapnir RA. Zinc deficiency, malnutrition and the gastrointestinal tract. J Nutr. 2000;130(5S Suppl):1388S-1392S.  (PubMed).

14. The United Nations Children's Fund/World Health Organization. WHO/UNICEF Joint Statement: Clinical Management of Acute Diarrhoea. Geneva; New York; 2004:1-8.  Available at: http://www.unicef.org/publications/index_21433.html.

15. Natchu UC, Fataki MR, Fawzi WW. Zinc as an adjunct for childhood pneumonia - interpreting early results. Nutr Rev. 2008;66(7):398-405.  (PubMed)

16. Brown KH, Peerson JM, Baker SK, Hess SY. Preventive zinc supplementation among infants, preschoolers, and older prepubertal children. Food Nutr Bull. 2009;30(1 Suppl):S12-40.  (PubMed)

17. Franceschi C1, Bonafè M, Valensin S, Olivieri F, De Luca M, Ottaviani E, De Benedictis G. Inflamm-aging. An evolutionary perspective on immunosenescence. Ann N Y Acad Sci. 2000 Jun;908:244-54.

18. Maywald M¹, Rink L². Zinc homeostasis and immunosenescence. J Trace Elem Med Biol. 2014 Jun 13. pii: S0946-672X(14)00079-0. doi: 10.1016/j.jtemb.2014.06.003. [Epub ahead of print].

19. Yamaoka J¹, Kume T, Akaike A, Miyachi Y. Suppressive effect of zinc ion on iNOS expression induced by interferon-gamma or tumor necrosis factor-alpha in murine keratinocytes. J Dermatol Sci. 2000 May;23(1):27-35.

20. Costello LC, Franklin RB. The status of zinc in the development of hepatocellular cancer: an important, but neglected, clinically established relationship. Cancer Biol Ther. 2014 Apr;15(4):353-60.

21. Franklin RB1, Feng P, Milon B, Desouki MM, Singh KK, Kajdacsy-Balla A, Bagasra O, Costello LC. hZIP1 zinc uptake transporter down regulation and zinc depletion in prostate cancer.. Mol Cancer. 2005 Sep 9;4:32.

Σημείωση: Το παρόν επιστημονικό άρθρο γράφτηκε για λόγους ενημέρωσης των ιατρών και των λοιπών επιστημόνων υγείας και δεν αποτελεί  μέσο διάγνωσης ή αντιμετώπισης ή πρόληψης ασθενειών, ούτε αποτελεί ιατρική συμβουλή για ασθενείς, από τον συγγραφέα ή τους συγγραφείς του άρθρου. 

Την ευθύνη της διάγνωσης, θεραπείας και πρόληψης των ασθενειών τις έχει μόνον ο θεράπων ιατρός του κάθε ασθενούς, αφού πρώτα κάνει προσεκτικά ακριβή διάγνωση. 

Γιαυτό συνιστάται η αποφυγή της αυθαίρετης εφαρμογής ιατρικών πληροφοριών από μη ιατρούς. Τα συμπληρώματα διατροφής δεν είναι φάρμακα, αλλά μπορεί να χορηγούνται συμπληρωματικά, χωρίς να παραιτούνται οι ασθενείς από  τις αποδεκτές υπό της ιατρικής επιστήμης θεραπείες ή θεραπευτικές τεχνικές και μεθόδους, που γίνονται, όταν χρειάζονται, υπό ιατρική καθοδήγηση,  παρακολούθηση και ευθύνη. Οι παρατιθέμενες διαφημίσεις εξυπηρετούν της δαπάνες συντήρησης της παρούσας ιστοσελίδας 


Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το Νόμο 2121/1993 και 4481/2017 για την πνευματική ιδιοκτησία. Η ολική ή μερική αντιγραφή του παρόντος επιστημονικού άρθρου χωρίς τη γραπτή έγκριση του Δρ Δημητρίου Ν. Γκέλη θεωρείται κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και διώκεται βάσει της νομοθεσίας