Ο ψευδάργυρος είναι ένα από τα μεταλλικά ιόντα που είναι απαραίτητο για τη ζωή, διότι απαιτείται η παρουσία του για την ορθή λειτουργία ενός μεγάλου αριθμού πρωτεïνών.

Ο ψευδάργυρος είναι απαραίτητος για τη φυσιολογική ανάπτυξη  και την αύξηση του προσδόκιμου της επιβίωσης των ανθρώπων.

Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης, Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Φλάμπουρο Λουτρακίου, 20300, Τ. 27440 23768, 6944280764  www.gelis.gr   www.pharmagel.gr   pharmage@otenet.gr ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Συμπληρωματική Ιατρική, Κλινική Φαρμακολογία, Ιατρική Διατροφολογία

Αικατερίνη Γκέλη  Ιατρός,  Ακτινοδιαγνώστρια  με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Ιατρική Διατροφολογία, Ακτινοδιαγνωστική και  Υπερηχογραφική Διαγνωστική Περιβαλλοντική Ιατρική,  Συμπληρωματική Ιατρική Διεύθυνση Ιατρείου: Παπαληγούρα 16, Άσσος  Κορινθίας, Τηλ. 2741087758, 6944644820  email:kgkeli@hotmail.com

Η διατροφική αξία του ψευδαργύρου για τη σωματική ανάπτυξη των ζωντανών οργανισμών έχει αναγνωριστεί πολύ πριν τη βιοχημική αναγνώρισή του, όταν ανακαλύφθηκε στην καρβονική ανυδράση το 1939.

Από τότε, με πολύ κοπιαστικές αναλυτικές εργασίες επιδείχτηκε η παρουσία του ψευδαργύρου, ως καταλυτικού και δομικού συνπαράγοντα σε περισσότερα από 300 ένζυμα.  

Τη δεκαετία του ογδόντα ο ψευδάργυρος έγινε πάλι επίκαιρος ανακαλύφθηκαν οι πρωτεΐνες δάκτυλος ψευδαργύρου (zinc finger), στις οποίες ο ψευδάργυρος έχει δομικές λειτουργίες σε σφαίρες επιρροής που αλληλεπιδρούν  με άλλα βιομόρια.

Οι εξελίξεις της μοριακής  βιολογίας, της βιοπληροφορικής και της γενετικής μας έδωσαν πληροφορίες γονιδίου/πρωτεΐνης, με τις οποίες  μπορεί να προβλεφτούν τα σημεία σύνδεσης του ψευδαργύρου από μοτίβα σύνδεσης μετάλλων [metal-binding motifs], που ανιχνεύονται σε αλληλουχίες. [zinc-binding sequence motifs (zinc-binding patterns)],

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες λειτουργικές πληροφορίες η μεγάλη πλειοψηφία των πρωτεïνών που συνδέονται με ψευδάργυρο  συμμετέχουν στη γονιδιακής έκφρασης.

Έχει υπολογιστεί ότι το ανθρώπινο γονιδώμα κωδικοποιεί 3000 πρωτείνες ψευδαργύρου.Αυτή η διαδικασία κατέληξε στον ορισμό των πρωτεωμάτων του ψευδαργύρου [zinc proteomes], δηλαδή την πλήρη σειρά των μεταλλοπρωτεïνών του ψευδαργύρου που εκφράζονται και τροποποιούνται  μετά την έκφρασή τους στο γονιδίωμα.

Τουλάχιστον 3 δωδεκάδες πρωτεϊνών ελέγχουν ομοιοστατικά  την Πιο πρόσφατες έρευνες έχουν εστιαστεί στις ρυθμιστικές λειτουργίες των ιόντων του ψευδαργύρου, στη μεταφορά των ενδοκυττάριων πληροφοριών,  στη μεταβίβαση ενδοκυττάριων σημάτων και στον κυτταρικό έλεγχο. 

Έλλειψη ψευδαργύρουαποθήκευση των ενδοκυττάριων  κυστιδίων και την ενδοκυττάρια κατανομή των ιόντων του ψευδαργύρου. Ο κύριος τρόπος δράσης του ψευδαργύρου είναι η συμμετοχή του  σε περισσότερες από 300 ενζυματικές αντιδράσεις του ανθρωπίνου σώματος [1].

 Έχει υπολογιστεί ότι το 5-7,5% του γενικού πληθυσμού έχει έλλειψη ψευδαργύρου[2].  Αυτό κυρίως οφείλεται στην ανεπαρκή πρόσληψη του ψευδαργύρου μέσω της διατροφής. Στην εικόνα που παρατηρείται η ειδική ανά χώρα εξάπλωση ή επίπτωση [prevalence] της ανεπαρκούς πρόσληψης ψευδαργύρου [3].

Τροφές υψηλής περιεκτικότητας σε ψευδάργυρο είναι το συκώτι, βοδινό κρέας, τυριά, ζύμες, οστρακοειδή, ρέγγα, ηλιόσποροι, φύτρο σταριού και πύτουρο [4].

Οι υψηλές συγκεντρώσεις στο σώμα αργιλίου, καδμίου και χαλκού ή η χρόνια διάρροια μπορεί να συμβάλλει στην ελάττωση των επιπέδων του ψευδαργύρου στο ανθρώπινο σώμα [5,6].

Κύριες  λειτουργίες του ψευδαργύρου

Ο ψευδάργυρος είναι ένα από τα σπουδαιότερα; ιχνοστοιχεία του ανθρωπίνου σώματος και είναι απαραίτητος ως ένα καταλυτικό, δομικό, και ρυθμιστικό ιόν. Συμμετέχει στην ομοιόσταση, ανοσοαποκρίσεις, στο οξειδωτικό στρες, την απόπτωση (προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος) και τη γήρανση του οργανισμού

Οι πρωτεΐνες που συνδέονται με τον ψευδάργυρο (μεταλλοθειονεΐνες) είναι προστατευτικές σε καταστάσεις στρες και σε καταστάσεις έκθεσης σε τοξικά μέταλλα, λοιμώξεις και διατροφή χαμηλή σε ψευδάργυρο. 

Η ειδική εξάπλωση ανά χώρα της ανεπαρκούς πρόσληψης ψευδαργύρου [3]..

Ο μεταλλοθειονεΐνες  παίζουν ρόλο κλειδί στην ομοιόσταση του κυττάρου λόγω της υψηλής χημικής συγγενείας τους προς τον ψευδάργυρο. Αυτός με τη σειρά του δρα κατά του οξειδωτικού στρες και των ανοσοαποκρίσεων, περιλαμβανομένης της δραστηριότητας των φυσιολογικών φονικώνκυττάρων  [natural killer (NK) cell activity] και της γήρανσης . επειδή η δραστηριότητα των ΝΚ και η βιοδιαθεσιμότητα των ιόντων του ψευδαργύρου  ελαττώνονται με τη γήρανση του οργανισμού.

Η φυσιολογική συμπληρωματική χορήγηση ψευδαργύρου διορθώνει τα ανοσολογικά ελλείμματα, περιορίζει τις υποτροπές των λοιμώξεων και προλαβαίνει το γήρας.

Ο ψευδάργυρος δεν συσσωρεύεται στο σώμα. Η υπερβολική λήψη του, επί περιορισμένης απορρόφησής του, οδηγεί στον περιορισμό της απορρόφησης και αύξηση της απέκκρισης. Γιαυτό υπάρχουν περιπτώσεις οξείας και χρονίας δηλητηρίασης με ψευδάργυρο.

Μεταξύ των δραστηριοτήτων του ψευδαργύρου περιλαμβάνονται:

Βοηθάει στη διατήρηση της υγιούς νεφρικής λειτουργίας

Βοηθάει στην απομάκρυνση του διοξειδίου του ανθρακα [7].

Βοηθάει στη διατήρηση των υγειών λειτουργιών του παγκρέατος.

Βοηθάει στην αποτοξίνωση του ήπατος από το οινόπνευμα.

Βοηθάει στην ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Συμμετέχει στη διατήρηση της όρεξης, της όσφρησης και της γεύσης [8, 9].

Συντηρεί τη γονιμότητα.

Συμμετέχει στη σύνθεση ορμονών και την ομαλή λειτουργία των γεννητικών αδένων.

Συμμετέχει στη διατήρηση της υγείας των κυττάρων του αίματος και των πρωτεϊνών του ορού.

 Συμμετέχει στην ομοιόσταση των μυών και των οστών.

Βοηθάει στη διατήρηση της υγείας των τριχών, του δέρματος και των μαλλιών.

Βοηθάει στη διατήρηση της υγείας του ανοσοποιητικού συστήματος.

Συμμετέχει στη σύνθεση και τη μετατροπή των αμινοξέων

Συμμετέχει στη δραστηριότητα της ινσουλίνης

Μεσολαβεί στη σύνθεση των πρωτεϊνών και του DNA .

Βοηθάει στη διατήρηση των φυσιολογικών επιπέδων και τη χρησιμοποίηση της βιταμίνης Α.

Συμβάλλει στην υποστήριξη της οστικής κατασκευής.

Μπορεί να δράσει ως ιοκτόνο, όταν έλθει σε επαφή με μερικούς ιούς.

Συμμετέχει στη λειτουργία των αντιοξειδωτικών συστημάτων των οφθαλμών. Βοηθάει στην πρόληψη και επιβράδυνση της εξέλιξης της εκφύλισης της ωχράς κηλίδος των οφθαλμών.

Σε συνδυασμό με τη βιταμίνη Β6 περιορίζει το μέγεθος του προστάτη ρυθμίζοντας το ένζυμο που μετατρέπει την τεστοστερόνη προς τη βλαπτική διυδροτεστοστερόνη.

Συμμετέχει στο μεταβολισμό των υδατανθράκων.

Προλαβαίνει ή αναστρέφει την τοξικότητα του καδμίου.

Ψευδάργυρος υπάρχει σε περισσότερα από 300 ένζυμα του σώματος και είναι σημαντικότατος για την παραγωγή για την παραγωγή των παρακάτω ενζύμων.

Καρβονική ανυδράση [Carbonic anhydrase]. Απαιτείται η παρουσία της στην παραγωγή του υδροχλωρικού οξέος του στομάχου και τη διατήρηση της οξεοβασικής ισορροπίας στο αίμα και άλλους ιστούς και την απομάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα από τους ιστούς [10].

Αλκοολική αφυδρογονάση [Alcohol dehydrogenase]: Συμμετέχει στη διάσπαση των αλκοολών, οι οποίες κατά τα άλλα είναι τοξικές και συμμετέχουν στη δημιουργία χρήσιμης αλδεΰδης, κετόνης και αλκοολικών ομάδων κατά τη διάρκεια της βιοσύνθεσης ποικίλων μεταβολιτών [11].

Ρετιναλδευδική αφυδρογονάση [Retinaldhyde dehydrogenase].  Είναι απαραίτητη για τη μετατροπή της βιταμίνης Α στην ενεργή μορφή της [12].

Κινάση της πυριδοξάλης [Pyridoxal kinase]:Απαραίτητη για τη μετατροπή της βιταμίνης Β6 στην ενεργή μορφή της pyridoxal-5-phoshate(P5P).  Δρα ως συμπαράγοντας σε πολλές ενζυματικές αντιδράσεις. 

Δισμουτάση του υπεροξειδίου [Superoxide dismutase(SOD)]:Είναι απαραίτητη για την εξουδετέρωση των βλαβών που προκαλούνται από τις ελεύθερες ρίζες του οξυγόνου [13].

DNA πολυμεράση & RNA πολυμεράση :Είναι υπεύθτνες για την αποκατάσταση της ομαλότητας των χημικών αντιδράσεων του σώματος [14] .

Δέλτα δεσατουράση & Δέλτα-5-δεσατουράση [Delta-6-desaturase (D6D) & delta-5-desaturase (D5D)]:Είναι απαραίτητα ένζυμα για το μεταβολισμό των λιπαρών οξέων [15].

Αιτίες έλλειψης του ψευδαργύρου

Η έλλειψη του ψευδαργύρου είναι πολύ συνηθισμένη κατάσταση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο ψευδάργυρος αφαιρείται από τα τρόφιμα, όταν υφίστανται διάφορες επεξεργασίες, όταν ο ψευδάργυρος αφαιρείται από το έδαφος με τη χρήση τοξικών ζιζανιοκτόνων, και λιπασμάτων ή άλλων φυτοφαρμάκων ή όταν αφαιρείται μέσω της καθημερινής χρήσης προϊόντων που περιέχουν φθαλικά (χημικά της βιομηχανίας πλαστικών), οι πλαστικοποιητικών ουσιών που βρίσκονται καθημερινά σε ανθρώπινη χρήση.

Έλειψη ψευδαργύρου μπορεί να προκληθεί και με τη χρήση ορισμένων φαρμάκων, όπως οι β-αναστολείς (π.χ. μεταπροπολόλη, προπρανολόλη, κλπ), Αναστολείς ACE (π.χ. λισινοπρίλη), αντιυπερτασικά, διουρητικά (π.χ. υδροχλωροθειαζίδη), κορτικοστεροειδή (κορτιζόνη, πρεδιζόνη, πρεδνιζολόνη, δεξαμεθαζόνη), αντιχοληστεριναιμικά (π.χ. στατίνες).

Η πρόληψη της έλλειψης ψευδαργύρου στα υγιή άτομα μπορεί να εξασφαλιστεί με τη συχνή κατανάλωση των τροφίμων του παραπάνω πίνακα. Σε περίπτωση κλινικών και εργαστηριακών ενδείξεων έλλειψης ψευδαργύρου συνιστάται η συμπηρωματική χορήγησή του σε δοσολογία που δεν θα διαταράξει την ομοιοστασία ψευδαργύρου-χαλκού, ουτε με υπέρβαση της καθορισμένης δοσολογίας, που θα προκαλέσει παρενέργειες.

Επιλέγεται η πιο ευαπορρόφητη μορφή ψευδαργύρου, που  είναι ο πικολινικός ψευδάργυρος. Η  απορροφητικότητα του πικολινικού ψευδαργύρου ενισχύεται ακόμη περισσότερο, όταν χορηγείται ταυτόχρονα με βιταμίνη C. Το συμπλήρωμα της διατροφής Zincobel είναι κάψουλες, που η κάθε μια περιέχει 10mg πικολινικού ψευδαργύρου μαζί με 119 mg βιταμίνης C. Η ημερήσια δοσολογία του Zincobel δεν πρέπει να ξεπερνάει τις 4 κάψουλες ήτοι: 40mg πικολινικού ψευδαργύρου.