Το να ασκείται κανείς καθημερινά είναι απαραίτητο για  τη διατήρηση της υγείας του. Το να ασκείται όμως κανείς κάνοντας ένα άθλημα με συστηματική   χωρίς ανταγωνιστική διάθεση προς άλλα άτομα που επιδίδονται στο ίδιο άθλημα, αυτό είναι ωφέλιμο για το σώμα και την ψυχή.

Όμως το να επιλέγει κανείς ένα άθλημα και να αφοσιώνεται σ΄αυτό επαγγελματικά από την παιδική ηλικία ή την εφηβεία του με στόχο τον πρωταθλητισμό απαιτείται να έχει ειδικά σωματικά και ψυχολογικά προσόντα παντρεμένα με μια ιδιαίτερη μυοσκελετική ικανότητα ή  ''ευφυΐα''.

Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης, Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Φλάμπουρο Λουτρακίου, 20300, Τ. 27440 23768, 6944280764 www.gelis.gr  www.pharmagel.gr  pharmage@otenet.gr ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Συμπληρωματική Ιατρική, Κλινική Φαρμακολογία, Ιατρική Διατροφολογία

Αικατερίνη Γκέλη  Ιατρός,  Ακτινοδιαγνώστρια  με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην Ιατρική Διατροφολογία, Ακτινοδιαγνωστική και  Υπερηχογραφική Διαγνωστική Περιβαλλοντική Ιατρική,  Συμπληρωματική Ιατρική Διεύθυνση Ιατρείου: Παπαληγούρα 16, Άσσος  Κορινθίας, Τηλ. 2741087758, 6944644820  email:kgkeli@hotmail.com

Ένας αθλητής με νοοτροπία πρωταθλητή έχει αναπτύξει ορισμένα συμπεριφορικά προσόντα που βρήκαν υπέδαφος να αναπτυχθούν στον κατάλληλο και ειδικό για κάθε άθλημα σωματότυπο, που αποτελεί την έκφραση των γονιδίων και της κληρονομικότητας του πρωταθλητή. 

Όι πρωταθλητές, σε οποιοδήποτε άθλημα, είναι άτομα με  αυτοπειθαρχία, πειθαρχία, έντονη φιλοδοξία, αυξημένη ανάγκη παραδοχής και επικράτησης στο περιβάλλον, ανάγκη αναγνώρισης, ανταγωνιστικότητα, εργατικότητα, αυταπάρνηση, ασκητισμό, πίστη στο σκοπό, αυτοπεποίθηση και ικανότητα οραματισμού του επιτεύγματος [1].

Παρά ταύτα δεν μπορεί κανείς να πεί με ευκολία,  αν για τη δημιουργία ενός ατόμου που μπορεί κάνει πρωταθλητισμό, η ικανότητά του αυτή είναι έμφυτη εξαιτίας των γονιδίων του ή εξαιτίας της επίδρασης παραγόντων του περιβάλλοντος. Για να απορριφθεί μια από αυτές τις προϋποθέσεις  υπερ ή κατά της άλλης, αυτό πρέπει να τεκμηριωθεί επιστημονικά [2].

Βεβαίως υπάρχουν αγωνίσματα, που απαιτούν την ύπαρξη ειδικών σωματικών προσόντων, π.χ. μικρό ή μεγάλο ανάστημα, σωματική δύναμη και αντοχή, μικρό ή μεγάλο σωματικό βάρος.  Άλλα αθλήματα απαιτούν μεγάλη μυοσκελετική ευκινησία και εξαιρετική ικανότητα  διαχείρισης του σώματος και του σωματικού βάρους.  Υπάρχουν άτομα, που λόγω του είδους των μυϊκών ινών τους είναι κατάλληλα για δρόμους ταχύτητας, ενώ άλλα άτομα είναι κατάλληλα για δρόμους αντοχής ή μακρών αποστάσεων.

Η μυοσκελετική ''ευφυΐα'' του κάθε αθλητή επηρεάζεται από τον τύπο των μυικών ινών που διαθέτει.

Οι σκελετικοί μύες αποτελούνται από δεσμίδες γραμμωτών μυϊκών ινών, που λέγονται μυοκύτταρα. Κάθε μυοκύτταρο περιέχει πολλά μυϊκά ινίδια, τα οποία είναι πρωτεϊνικές ίνες (ακτίνης και μυοσίνης, που μπορούν να αλληλοσυνδέονται και να έλκουν. Αυτή η δυνατότητα βραχύνει τους μύς και προκαλεί μυική συστολή.

Οι μυικές ίνες διακρίνονται στις μυικές  ίνες αργής συστολής τύπου I (slow twich type I) και στις μυικές ίνες γρήγορης συστολής τύπου ΙΙ (fast twitch type II). Οι μυικές ίνες γρήγορης συστολής διακρίνονται στις τύπου ΙΙa και στις τύπου ΙΙb [3]

Αυτή η διάκριση των μυικών ινών φαίνεται να επηρεάζει  το πώς ανταποκρίνονται οι μυς κατά την προπόνηση και τη σωματική δραστηριότητα, καθώς ο κάθε τύπος μυϊκών ινών έχει μια μοναδική ικανότητα να συστέλλεται με έναν καθορισμένο τρόπο [4].

Οι μυικές ίνες περιέχουν ένα γενετικά καθορισμένο μείγμα μυϊκών ινών αργής και γρήγορης συστολής.

Κατά μέσον όρο οι άνθρωποι έχουν μυς, οι οποίοι όταν κινούνται χρησιμοποιούν  κατά 50%  μυικές ίνες αργής συστολής και 50% μυικές ίνες γρήγορης συστολής.

Δρομείς ταχυτήτων μπορεί να γίνουν άτομα που μύες του σώματός τους περιέχουν περισσότερες μυικές ίνες γρήγορης συστολής. Αντιθέτως, μαραθωνοδρόμοι μπορεί να γίνουν άτομα, των οποίων οι  μύες του σώματός τους, περιέχουν περισσότερες μυικές ίνες αργής  συστολής.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ανθρώπινοι γραμμωτοί μύες  μπορεί να αλλάξουν τύπο και να γίνουν από ''γρήγορες'', ''αργές'' εξαιτίας της προπόνησης. Αυτή η διαδικασία δεν είναι τελείως κατανοητή και γιαυτό οι έρευνες, πάνω σ΄αυτό το θέμα συνεχίζονται.

Θα πρέπει να έχουμε ''κατά νουν'' ότι οι γενετικές διαφορές μπορεί να είναι δραματικά διαφορετικές, από αθλητή σε αθλητή με πρωταθλητικό ανταγωνισμό.

Άλλοι παράγοντες που μπορεί να επιρεάσουν την αθλητική επίδοση

Ο τύπος μυϊκών ινών του κάθε αθλητή συντελεί μερικώς στην αθλητική απόδοση και επιτυχία του. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συμβάλουν στην επιτυχία ενός αθλητή, όπως η διανοητική και ψυχολογική του κατάσταση, η πίστη του, ο βαθμός της αυτοπεπεποίθησής του, ο ενθουσιασμός, η δημιουργική φαντασία, η υγιής ανταγωνιστικότητα, η αντοχή στο σωματικό και ψυχικό στρες, η ικανότητα διαχείρισης του άγχους και του πανικού, οι υγιείς και αρμονικές διαπροσωπικές σχέσεις, η ιδεολογία του, η κατάλληλη διατροφή (ανάλογα με το είδος του αθλήματος, τις ώρες προπόνησης, κλπ).

Δεν είναι λογικό ένας αθλητής ή αθλήτρια με πρωταθλητικές δυνατότητες να αγνοεί τα επίπεδα των βασικων θρεπτικών συστατικών του οργανισμού του. Πρέπει να φροντίζει ο ίδιος ο αθλητής μαζί με τον προσωπικό του γιατρό, το φυσικοθεραπευτή και και τον προπνητή του, να κάνει  τρεις φορές το χρόνο γενική εξέταση αίματος, να ελέγχει τη λειτουργία των νεφρών και  του θυρεοειδούς αδένα  και να μετράει   τα επίπεδα συγκέντρωσης στο αίμα της βιταμίνης D3, ασβεστίου, φωσφόρου, μαγνησίου, καλίου, νατρίου, ψευδαργύρου, χαλκού,  βιταμίνης Β12, ομοκυστείνης, μεθυλμαλονικού οξέος, φυλλικού οξέος, βιταμίνης C.

Ο κάθε αθλητής πρέπει να παίρνει τη ζωή του στα χέρια του και να μελετά οτιδήποτε θα μπορούσε να συμβάλλει στη διατήρηση της υγείας και ευεξίας του.

Σε περίπτωση που βρεθεί ο αθλητής να έχει έλλειψη βιταμίνης D μπορεί να παίρνει φυσική βιταμίνη D3 σε ελαιόλαδο [Βλέπε D3 Gkelin drops], χωρίς έκδοχα και όχι συνθετικές μορφές βιταμίνης D. Δίδεται προσοχή στα επίπεδα του ασβεστίου, ψευδαργύρου και του μαγνησίου. Οι σκληρές προπονήσεις οδηγούν σε αποβολή ψευδαργύρου με τον ιδρώτα, οπόταν οι οι αθλητές θα πρέπει να παίρνου συμπληρωματικά ψευδάργυρο [Βλέπε:Ψευδάργυρος και βελτίωση των αθλητικών επιδόσεων© και Μαραθώνιος: Οι ανάγκες των Μαραθωνοδρόμων σε ψευδάργυρο©]. 

Σημαντικό ρόλο στην αποτελεσματικότητα των πρωταθλητών παίζει η επαρκής ανάπαυση, η  επαρκής ενυδάτωση,  ο ποιοτικός ύπνος (χωρίς ροχαλητό και υπνικές άπνοιες) και η αποφυγή τοξικών (κάπνισμα) ή απαγορευμένων ουσιών. 

Γιατί η χρήση των ουσιών που ενισχύουν την αθλητική επίδοση είναι καταστροφική

Το doping αναπτύχθηκε και διαδόθηκε εξαιτίας του πρωταθλητισμού. Η ύπαρξη κατάλληλου ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού  συμβάλει σημαντικά στην αποτελεσματικότερη προπόνηση και διατήρηση της υγείας των αθλητών πρωταθλητικού επιπέδου.

Δυστυχώς, η χρησιμοποίηση ουσιών που ενισχύουν τις αθλητικές επιδόσεις στα διάφορα αθλήματα υπάρχουν ''πανταχού παρούσες'' και διαρκώς επινοούνται νέες, καταστρέφοντας έτσι το πνεύμα του φυσιολογικού και υγιούς ανταγωνισμού.

Η συχνότητα της χρήσης ενισχυτικών ουσιών της επίδοσης  κυμαίνεται από 5 έως 31% [4]. Το σημαντικότερο όμως, μερικές από αυτές τις ουσίες βάζουν σε σοβαρό κίνδυνο την υγεία και την ευεξία των αθλητών, ενώ συντομεύουν τον αθλητικό και βιολογικό βίο των αθλητών.

Στις συνηθισμένες ουσίες ενίσχυσης των αθλητικών επιδόσεων  περιλαμβάνονται τα αναβολικά-ανδρογόνα στεροειδή, η ανθρώπινη αυξητική ορμόνη, κρεατίνη, ερυθροποιητίνη και η μετάγγιση αίματος (blood doping), αμφεταμίνες, διεγερτικές ουσίες, και  βήτα-υδροξυ-βήτα-μεθυλβουτυρικό.

Οι σύγχρονες εξελίξεις της τεχνολογίας έχουν οδηγήσει και στο γονιδιακό doping. O αθλητίατροι, οι φυσικοθεραπευτές , ακόμη και οι προπονητές δεν είναι πάντοτε εξοικειωμένοι με αυτές τις ουσίες, τις οποίες τις διαχειρίζεται και προωθεί ο αθλητικός υπόκοσμος.  Πολλοί ιατροί και φυσικοθεραπευτές, ακόμη και προπονητές, βρίσκονται προ εκπλήξεως όταν, το doping  control  αποκαλύπτει ότι ο αθλητής τους βρέθηκε ντοπαρισμένος με κάποια απαγορευμένη για αθλητές, ουσία [4].

Όταν όμως ένας πρωταθλητής ακολουθήσει πιστά και μεθοδικά  ένα επιστημονικό πρόγραμμα προπόνησης μπορεί να βελτιώσει εντυπωσιακά τις προσωπικές του επιδόσεις, χωρίς να έχει την ανάγκη χρήσης κάποιας απαγορευμένης για αθλητές ουσίες. Πιο απλά, δεν συμβαδίζει ο πρωταθλητισμός με το doping [5].

Με την επίμονη προπόνηση αντοχής οι μυικές ίνες μπορεί να βελτιωθούν περισσότερο και να βελτιώσουν την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν  και να προσαρμοστούν στο στρες της έντονης σωματικής άσκησης και καταπόνησης.

Τα ατυχήματα μπορεί να καταστρέψουν την καριέρα και του πιο ταλαντούχου αθλητή

Η προδιάθεση στα ατυχήματα είναι  μια φυσική τάση να πάθει κανείς ατύχημα. Υπάρχουν και αθλητές που είναι επιρρεπείς σε ατύχημα και τα αίτια αυτής της τάσης μπορεί να είναι ψυχολογικά, σωματικά, φυσιολογικά και κοινωνικά [6].

Το φαινόμενο της ατυχηματοθηρίας δεν είναι ασύνηθες σε αθλητές με εξαιρετικές φυσικές προδιαγραφές. Εξ αιτίας κάποιου  σοβαρού ατυχήματος διακόπηκε η καριέρα αρκετών,  πολλά υποσχόμενων αθλητών. Υπάρχουν αθλητές που έχουν έμφυτη την ικανότητα να αποφεύγουν τα ατυχήματα κατά τη διάρκεια κάποιου αγωνίσματος.

Από τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα ότι  υπάρχει μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση ενός συνδυασμού αναρίθμητων παραγόντων που μπορούν να συμβάλουν στο να διαπλαστεί ένας ταλαντούχος αθλητής σε πρωταθλητή.

Η επικρατούσα άποψη σήμερα  είναι ότι για να γίνει κατανοητό το πώς οι πρωταθλητές επιτυγχάνουν υψηλές επιδόσεις στο άθλημά τους χρειάζεται η αποκωδικοποίηση  δύο κύριων πηγών , από τις οποίες πηγάζουν οι ατομικές διαφορές των αθλητών, ήτοι τα γονίδια [7] και το περιβάλλον [8].

Είναι ευρύτατα αποδεκτό ότι  οι πρωταθλητές διαθέτουν υψηλές γενετικές προδιαγραφές, που ενεργοποιούνται με σκληρές και τεράστιες προπονητικές προσπάθειες. Ο πρωταθλητισμός είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης  του γενετικού υποστρώματος του πρωταθλητή και των παραγόντων προπόνησης. Η σωστή διαχείριση του αθλητικού ταλέντου διευκολύνει την ιδανική εφαρμογή ενός προπονητικού συστήματος, που είναι υψίστης σημασίας δια την επιτυχία του αθλητή [9].

Με επιστημονικές μελέτες που έγιναν σε διδύμους και αφορούσαν  το ρόλο της κληρονομικότητας  στη δημιουργία πρωταθλητικών επιδόσεων  έχει τεθεί η βάση του ξεμπλέγματος των γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων που συμβάλουν στα  στη δημιουργία πολύπλοκων ανθρωπίνων χαρακτηριστικών και έχουν ανοίξει το δρόμο για την ανίχνευση εκείνων των ειδικών γονιδίων που συμβάλουν στη δημιουργία πρωταθλητικών επιδόσεων.

Άπι πλέον, η κληρονομικότητα για τους περισσότερους φαινότυπους που είναι απαραίτητοι για την επίτευξη πρωταθλητικών επιδόσεων  βρίσκεται μεν πάνω από το 50%, αλλά είναι και κάτω από το 100%. Αυτό σημαίνει ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι επίσης σημαντικοί για να γίνει ένας αθλητής πρωταθλητής..

Μπορεί να προστεθεί επίσης ότι, οι ατομικές διαφορές των πρωταθλητών θα μπορούσαν να εξηγηθούν όχι μόνον βάσει επίδρασης της ποικιλίας των αλληλουχιών του  DNA τους, στη βιολογία και τη συμπεριφορά, αλλά και από τα αποτελέσματα των επιγενετικών  αλλαγών  που επηρεάζουν το φαινότυπο  μέσω της τροποποίησης της γενετικής έκφρασης.

Παρά την υπάρχουσα πολυπλοκότητα του θέματος, οι κατακλυσμιαία συσσωρεύσει  αποδείξεων, που προέρχονται  από την πειραματική έρευνα, σχεδόν δύο αιώνων, γέρνουν υπέρ της άποψης ότι ο κυριότερος παράγοντας, για να γίνει ένας αθλητής πρωταθλητής είναι το γονιδιακό του υπέδαφος, πάνω στο οποίο καρποφορούν και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες..

Με άλλα λόγια,  οι πραγματικά πρωταθλητικού επιπέδου αθλητές δημιουργούνται μεν, αλλά μόνον αν έχουν γεννηθεί με έμφυτες ικανότητες [10].

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1.Annamaria Petito, Mario Altamura, Salvatore Iuso, Flavia A. Padalino, Francesco Sessa, Giovanna D'Andrea, Maurizio Margaglione, Antonello Bellomo. The Relationship between Personality Traits, the 5HTT Polymorphisms, and the Occurrence of Anxiety and Depressive Symptoms in Elite Athletes. PLoS One. 2016; 11(6): e0156601. Published online 2016 Jun 3.

2.Eleanor Taranto, Michael Fishman, Holly Benjamin, Lainie RossGenetic. Testing by Sports Medicine Physicians in the United States: Attitudes, Experiences, and Knowledge. Sports (Basel) 2018 Dec; 6(4): 145.

3. Heather M. Gransee, Carlos B. Mantilla, Gary C. Sieck Respiratory Muscle Plasticity. Compr Physiol. Author manuscript; available in PMC 2014 Mar 23. Published in final edited form as: Compr Physiol. 2012 Apr; 2(2): 1441–1462.

4. Schiaffino S, Reggiani C.  Fiber types in mammalian skeletal muscles.Physiol Rev. 2011 Oct; 91(4):1447-531.[PubMed] [Ref list]

5.Momaya A, Fawal M, Estes R. Performance-enhancing substances in sports: a review of the literature. Sports Med. 2015 Apr;45(4):517-31. doi: 10.1007/s40279-015-0308-9.

6. Ohry A, Levy A. [Injury proneness: the physiatric and psychiatric view points]. Harefuah. 1991 Jun 2;120(11):648-50.

7. Ahmetov II, Egorova ES, Gabdrakhmanova LJ, Fedotovskaya ON. Genes and Athletic Performance: An Update. Med Sport Sci. 2016;61:41-54. doi: 10.1159/000445240. Epub 2016 Jun 10.

8. Spriet LL. Nutritional and Environmental Influences on Athlete Health and Performance. Sports Med. 2018 Mar;48(Suppl 1):1-2. doi: 10.1007/s40279-018-0863-y.

9. Tucker R, Collins M. What makes champions? A review of the relative contribution of genes and training to sporting success. Br J Sports Med. 2012 Jun;46(8):555-61. doi: 10.1136/bjsports-2011-090548. Epub 2012 Apr 25.

10. 4. Georgiades E, Klissouras V, Baulch J, Wang G, Pitsiladis Y. Why nature prevails over nurture in the making of the elite athlete. BMC Genomics. 2017 Nov 14;18(Suppl 8):835. doi: 10.1186/s12864-017-4190-8.